بهداشت روانی را حالت سازگاری نسبتا خوب، احساس بهزیستی ، شکوفایی توان و استعداد های شخصی تعریف کرده اند. این اصطلاح برای کسی به کار برده می شود که در سطح بالایی از سازگاری و انطباق رفتاری و عاطفی عمل می کند، نه کسی که صرفا بیمار نیست . مراکز بهداشت جامعه نگر با هدف سه نوع پیشگیری در جامعه فعالیت می کنند:
پیشگیری نخستین : جلوگیری از بروز اختلال های روانی
پیشگیری ثانوی : تشخیص و درمان زود هنگام اختلال ها
پیشگیری ثالث : کمک به حل معضلات و مشکلات ناشی از ابتلا به اختلال های روانی
در روانشناسی علاوه بر اهمیتی که برای پیشگیری قائل می شویم ،به دنیال دستیابی به ویژگی هایی هستیم که سالم، سازگاری و مطلوب آیند در واقع بعد مثبت بهداشت روان که سازمان بهداشت جهانی نیز روی آن تکیه دارد ،در تعریف سلامتی لحاظ شده است . ” سلامتی یک حالت رفاه فیزیکی ، روانی و اجتماعی است نه فقظ فقدان بیماری و یا ناتوانی”
به گونه ای دیگر می توان گفت، بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی هایش را باز می شناسد و قادر است با استرس های معمول زندگی تطابق حاصل کرده ، از نظر شغلی مفید و سازنده باشد و به عنوان بخشی از جامعه با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد.
اصول بهداشت روانی: برای رسیدن به اهداف بهداشت روانی رعایت اصولی الزامیست برخی از آن اصول عبارتند از :
– توجه به تمامیت وجود هر فرد : یکی از اصول بهداشت روانی این است که انسان به شکل تمامیت جسم روان در نظر گرفته شود، انسان سالم می تواند درک کند که ممکن است مشکلات جسمی و روانی با هم در ارتباط باشند.
هر انسان بر اثر ارتباط خوصیات روانی و جسمی خود دست به عمل می زند و هیچ رفتاری جدای از این چهارچوب صورت نمی گیرد .
– احترام به شخصیت خود و دیگران: احترام به شخصیت خود و دیگران یعنی این که یک شخص خود را دوست بدارد و به دیگران احترام بگذارد .
فرد سالم احساس می کند که جامعه او را مورد پذیرش قرار می دهند و او نیز به نظر موافق به آنها می نگرد و برای خود و آنها احترام قائل است.
اصول بهداشت روانی مبتنی بر تقویت افراد استوار شده است و از تخریب شخصیت افراد تا جایی که امکان داشته باشد جلوگیری می کند.
بررسی علل رفتار: هر رفتاری علتی دارد و خود به خود انجام نمی شود مانند ترس که حتما دلیلی دارد یا آن را می دانیم یا نه. انسان سالم در پی کشف علت رفتار ها بر می آید.اینکه مثلا چرا می ترسم و آن علت را رفع می کند.
رو به رو شدن با واقعیت فردی و اجتماعی: هر فرد سالم توانایی ها و ناتوانایی خود را می شناسد و آن را قبول دارد.البته می کوشد محدودیت های خود را رفع کند و نسبت به آنها جبهه نمی گیرد یا پنهانش نمی کند. کشمکش وعدم قبول واقعیت اغلب موجب بروز اختلال روانی می شود.
دانستن و ارزش دادن به نیازهای اولیه : بهداشت روانی مستلزم دانستن و ارزش دادن به نیازهای اولیه انسان است.احتیاجات ونیازهای جسمانی و روانی بسیار مهم هستند. بشر دائما از این نیازها تاثیر می پذیرد و به نسبت محرومیت و ارضا آن ها رفتارش تغییر می کند.
مقابله با مشکلات عاطفی: مشکلات عاطفی جزیی از زندگی محسوب می شوند.سلامتی روانی به نحوه برخورد با این مشکلات و یافتن بهترین راه حل برای غلبه بر آنها بستگی دارد. اصول بهداشت روانی قوانین مربوطه به سلامت عاطفی و روانی در بر می گیرد.
چگونگی روابط با مردم و توانایی سازگاری با آن مهم ترین عامل در احساس خوشی و شادکامی است.بیماری های روانی تقریبا همیشه به این حقیقت که بیمار قادر نیست دوست بدارد و عشق بورزد مربوط می شود.
به دست آوردن رضایت از زندگی: به دست آوردن رضایت از زندگی از اصول بهداشت روانی است.رضایت ممکن است از احساس برتری و پیشرفت ، از رسیدن به نیاز و آرزوهای شخصی ، مقابله با مشکلات و ناملایمات و موارد دیگر به دست آید. رضایت پشتوانه قوی و نیرومند برای مقابله با مشکلات است.
توانایی در کس رضایت به انسان استقامت می دهد و موجب خشنودی درونی می شود. خشنودی واقعی به این بستگی دارد که انسان نیازمندی های درونی و پنهان خود را به این شکلی که جامعه پسند می باشد در آورد. کسب رضایت با اتکا به نفس ، کاردانی ، آزادی ، استقلال و تدبیر همبستگی تنگاتنگی دارد.
چند توصیه جهت ارتقا بهداشت روان :
هر چه بین نیت درونی فرد و رفتار بیرونی او هماهنگی بیشتری باشد فرد از سلامت روان بهتری می تواندبرخوردار باشد. مسائلی مانند دروغ، ریا و یا حتی مخفی کاری و… باعث هدر رفتن انرژی روانی انسان می شود.
با توجه به اصول بهداشت روانی باید در جهت کامل بودن و پیشرفت تلاش کنیم اما انتظار کامل بودن در همه زمینه ها را نداشته باشیم. شکست های خود را به عدم تلاش نسبت دهیم نه به ناتوان بودنمان. از کلمات نهایی مثل همیشه و باید کمتر استفاده کنیم مثلا نگوییم من همیشه شکست می خورم یا من باید نمره بیست بگیرم و …
ورزش کنیم ، ورزش زنجیره تفکرات منفی را قطع می کند. مهارت جرات ورزی و مهارت نه گفتن راتمرین کنیم تا بتوانیم بدون استفاده از پرخاشگری و با ارتباط کلامی از حق خود دفاع کنیم.
احساسات خود را به صورت مناسبی ابراز کنیم یعنی احساسات مثبت مثل شادی، محبت و احساسات خشم و ناراحتی را درون فکنی و سرکوب نکنیم و بدون رفتار پرخاشگرانه آن ها را ابراز کنیم.
متاسفانه در بخش عظیمی از دنیا بهداشت روان و بیماری روانی به اندازه سلامت جسمانی و بیماری جسمی اهمیت ندارد و مورد بی توجهی قرار گرفته است.
خوشبختی مانند پروانه ای است که : اگر او را دنبال کنید از شما فرار می کند ولی اگر آرام بنشینید روی شانه شما خواهد نشست.
