به گزارش “خط شمال” کاوش باستان شناسی در هر منطقه‌ای قطعاً به یافت تاریخ گذشته آن شهر کمک خواهد کرد چراکه تاریخ هویت و اعتبار یک منطقه و مردمانش خواهد بود، براساس بررسی‌های انجام شده در تپه قلاکتی سرخ‌رود آثار باستانی زیادی که تأثیرگذار در اصالت منطقه خواهد بود، کشف شد.
باستان شناسی تپه و محوطه‌های باستانی قلاکتی که حدود ۴ هکتار از آن باقی مانده به علت پوشش گیاهی و کشاورزی طی دو دوره کاوش بسیار کار دشواری بود اما بالاخره در بهار ۹۸ اولین استارت کاوش زده شد تا سرخ‌رود هویت قدمت و تاریخ شهرش را بیابد.
میثم فلاح فارغ التحصیل رشته باستان شناسی و سرپرست کاوش تپه قلاکتی در سرخ‌رود در خصوص ورودش به باستان شناسی مازندران و کاوش‌های تپه در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: سال ۸۶ پروژه‌ای به نام اطلس باستان شناسی مازندران شکل گرفت که سرپرستی بررسی باستان شناسی شهرستان‌های محمودآباد، فریدونکنار و بابلسر به عهده من گذاشته شد بنابراین تیمی تشکیل شد و آثار تاریخی و باستانی این سه شهرستان شناسایی و ارائه شد.
وی افزود: همزمان و قبل و بعد از اتمام این پروژه با وجود فعالیت‌های باستان شناسی در استان‌های فارس و خوزستان و اصفهان دغدغه باستان شناسی در استان خود را داشتم در آن زمان باستان شناسی مازندران محدود بوده و شناسایی و بررسی‌های باستان شناسی تپه و محوطه‌های باستانی، به علت پوشش گیاهی و کشاورزی بسیار کار دشواری نیز بود و طبق مشورتی که با دوستان و اساتیدم داشتم، پس از گرفتن مجوزی با نام بررسی تپه‌های باستانی شهرستان محمودآباد، به صورت جدی و علمی وارد باستان‌شناسی مازندران شدیم.
کلنگ کاوش قلاکتی در سال ۹۸ به زمین زده شد
این کارشناس باستان شناسی با بیان اینکه تپه‌ای به نام قلاکتی در شهرستان محمودآباد وجود دارد که حدود ۴ هکتار از آن باقی مانده و داده‌های باستان شناسی زیادی در آن ثبت شده است، تصریح کرد: کارهای مهمی از ثبت، شناسایی، مستندنگاری، بررسی و ثبت ملی از نیمه دوم دهه ۸۰ تا حوالی سال‌های ۹۱ – ۹۲ انجام شد اما متأسفانه وقفه‌ای چند ساله پیش آمد و بعدها در فرصت پیش آمده داده‌های باستان شناسی ارائه شده و در ادامه کلنگ اول کاوش با هدف لایه نگاری و تعیین عرصه و حریم در بهار سال ۹۸ زده شد.
کشف سه دوره فرهنگی دوران اسلامی در سرخ‌رود
فلاح با اشاره به این ویژگی که تپه قلاکتی دارای دو برجستگی غربی و شرقی بوده که در وسط آن فضایی باز شده است، اظهار کرد: در بهار سال ۹۸ یک تیم ۲۵ نفره با تخصص‌های مختلف با عنوان کاوش لایه نگارانه به مدت ۷۵ روز در قسمت برجستگی غربی با هدف شناسایی توالی دوره‌های تاریخی شروع به کار کرد و از بالاترین سطح تا عمق ۱۰ متر به سمت پایین حرکت کرد اما متأسفانه آب‌های زیرزمینی مانع ادامه پروژه شده ما به خاک بکر دست نیافتیم.
وی با ابراز خرسندی از این بابت که سه دوره فرهنگی دوران اسلامی (مشخصاً قلعه ماهانه سر)، دوران اشکانی / ساسانی و عصر آهن در دو فصل کاوش مشخص شد، تصریح کرد: این کشفیات در قالب گزارش، مقاله و نشست‌های علمی و تخصصی ارائه شد و در جدیدترین این موضوع مزین شدن جلد شماره ششم و هفتم فصلنامه تاریخ و باستان شناسی مازندران به گل مهرهای مکشوفه از قلاکتی است.
این کارشناس باستان شناسی ادامه داد: فصل دوم کاوش در پاییز ۱۴۰۰ و در برجستگی شرقی انجام شد و این ترانشه تا عمق ۴ متر ادامه پیدا کرد که متأسفانه دوباره به آب خوردیم و به خاک بکر دست نیافتیم، اما موضوع قابل توجه این است که دوره اسلامی در این برجستگی، به جز تعداد بسیار محدود قطعات سفالی، وجود نداشت و مشخصاً با دوران ساسانی و اشکانی و عصر آهن مواجه شدیم.
فلاح با تاکید بر این امر که ممکن است به علت ارتفاع کوتاه‌تر و وسعت بیشتر برجستگی شرقی عصر اسلامی تخریب شده باشد اعلام کرد: قدیمی ترین دوره کشف شده در این فصل عصر آهن است که می‌توانیم آن را به هزار اول و یا دوم قبل از میلاد بسط دهیم، چون هنوز به خاکر بکر نرسیدیم و امکان قدیمی تر بودن لایه‌های تحتانی و نخستین شکل گیری این محوطه تاریخی همچنان مفروض است؛ با شواهد موجود تا اینجا می‌توان بازه زمانی ۳ الی ۴ هزار سال قدمت را برای قلاکتی مد نظر داشته باشیم.
ماهانهسر یا قلاکتی
وی با توجه به متون تاریخی ادامه داد: قلعه‌ای به نام “ماهانه سر” در تاریخ دوران اسلامی وجود داشته است که درگیری جانمایی تاریخ پژوهان را تا به امروز به دنبال داشته، عده‌ای معتقدند این قلعه در جوار دریا بوده و عده‌ای دیگر معتقدند که این قلعه مربوط به کوه‌های آمل است که در آن زمان تیمور این مکان را تخریب کرده است.
کارشناس باستان شناسی تاکید کرد: به دلیل اینکه این قلعه پایگاه مهم مرعشیان در مازندران و از نخستین حکومت‌های تشیع در تاریخ ایران بوده است از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به موقعیت جغرافیایی ذکر شده در متون تاریخی و آثار تخریب دیده شده، احتمال قریب به یقین وجود دارد که تپه قلاکتی همان قلعه ماهانه سر باشد. قلاکتی چهار کیلومتر تا ساحل سرخ رود و دریای مازندران فاصله دارد و همچنین نیزارها، زمین‌های باتلاقی، رودخانه هراز و … ذکر شده در متون تاریخی نیز در این مکان وجود دارد.
فلاح یادآور شد: بقایای برجی نیم‌دایره آجری در فاز اسلامی به دست آمده که به احتمال کارکرد نگهبانی داشته و همچنین سفال‌های مختلف و زیادی از این دوره به دست آمده که از قرن نهم هجری قمری به بعد دیده نشده است یعنی استقرار بعد از حمله مغولان تمام می‌شود و در ادامه آجرها و میخ‌های سوخته زیادی نیز به جا مانده که می‌تواند حاصل آتش سوزی و تخریب است بنابراین تمام اطلاعات کشف شده از قلعه قلاکتی با تاریخ قرابت پیدا می‌کند و احتمال بالایی وجود دارد که “قلعه ماهانه سر” همان “تپه قلاکتی گل محله سرخ رود” باشد.
کشف گل مهر با نقش قوچ مکشوفه از قلاکتی
وی در خصوص یکی از خروجی‌های علمی کار تصریح کرد: در هفدهمین همایش باستان شناسی سالیانه ایران، گل مهر با نقش قوچ مکشوفه از قلاکتی به عنوان یکی از ۳ اثر برگزیده و پوستر این همایش به کار گرفته شد و از آثار شاخص باستان شناسی ایران و اولین اثر مهر مکشوفه باستان‌شناسی مازندران در کاوش‌های علمی شد همچنین نقش گاو ورزا به عنوان لوگوی دعوت نامه‌ها چاپ شد.
کارشناس باستان شماسی در ادامه بیان کرد: آثار مکشوفه در دوره ساسانیان قلاکتی از جذاب ترین کشفیات مازندران یا حتی کشور است. در فصل اول پنج قطعه گل مُهر با نقوش جانوری مثل گاو ورزا، گوزن نشسته، قوچ، مرغابی و اشکال هندسی و طبیعی به همراه کتیبه پهلوی ساسانی به دور برخی از این اشکال را به دست آوردیم. فلاح گفت: در فصل دوم یک مُهر سنگی از جنس عقیق با نقش خرگوش به دست آوردیم به همراه سفال‌هایی از دوران اشکانی / ساسانی؛ یک نکته بسیار مهم و حائز اهمیت در باستان شناسی مازندران در قلاکتی رخ داد که اینجا اولین محوطه‌ای است که خط از پیش از اسلام و متعلق به دوران ساسانی در یک کاوش باستان شناسی و دارای سندیت علمی در جلگه مازندران به دست آمده، همان کتیبه پهلوی ساسانی منقور در گل مهرهای مکشوفه قلاکتی است.
مهر و گل مهرهای کشف شده قلاکتی، ارزش تاریخی و هویتی فراتر از سرزمین ایران دارند
وی اظهار داشت: همین گل مهرها نشان دهنده جایگاه ویژه اقتصادی و نظام طبقاتی اجتماعی است چرا که مهرها نشان دهنده بازرگانی هستند و این گل مهرهای کشف شده می‌تواند نشان دهنده بازرگانی‌های حتی دریایی با سرزمین‌های همجوار دریای مازندران و یا نقاط مختلف داخل کشور باشد. در واقع با جایگاهی فرهنگی – اقتصادی – هنری بسیار مهمی در شمال ایران مواجه هستیم. مهر و گل مهرهای کشف شده قلاکتی، ارزش تاریخی و هویتی فراتر از سرزمین ایران دارند که البته متأسفانه شاید این امکان داشته باشد که در حفاری‌های غیرمجاز، بسیاری از آنها از بین رفته باشند.
کارشناس باستان شناسی تصریح کرد: بقایای یک دیوار خشتی با ضخامت تقریبی یک متر و نیم از دوره اشکانیان، از آثار معماری منحصر به فرد است که در فصل دوم مشخص شد که احتمال می‌دهیم بقایای یک قلعه‌ای از دوره اشکانیان باشد که بعدها ساسانیان نیز از آن استفاده کردند.
فلاح افزود: یک فرضیه را با احتمال کم برای اولین بار مطرح می‌کنم که شاید قلاکتی در فاز دوران تاریخی بقایای گمرک خانه و بندر گمشده ای به نام “دریابار” از دوران تاریخی شمال ایران باشد؛ بندر “دریابار” بسیار مهم بوده است، که در حال حاضر نمی‌دانیم کجاست و می‌توان این احتمال را مفروض داریم که با توجه به نزدیکی به سواحل سرخ رود دریای مازندران که قلاکتی فاز دوران ساسانی شاید همان بندر گم شده دریابار باشد. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است که از یک محوطه، اتفاقات گم شده مازندران در حال کشف شدن بوده اما فاز آخر که متعلق به عصر آهن است.
وی ادامه داد: قطعات سفال خاکستری ساده و داغدار و سیاه به دست آمده که مربوط به دوران مختلف عصر آهن است. گفتنی است در فصل قبل یک معماری نامنظم از عصر آهن نیز کشف شده بود و مهم اینکه دوبار تاکید می‌کنم که به دلیل بالا آمدن آب‌های زیرزمینی منطقه، هنوز به خاک بکر و نخستین لایه شکل گیری این محوطه نرسیدیم. چه بسیار دوران قدیمی تر از آهن، مثل مفرغ و… را نیز شاهد باشیم که کاوش‌های آتی این موضوع را مبرهن می‌سازد.منطقه باستانی هویت و فرهنگ یک منطقه است.
قلاکتی به پارک موزه باستان شناسی تبدیل شود
سرپرست کاوش قلاکتی گفت: یک منطقه باستانی هویت ماست، هویت یک کشور و یک فرهنگ است؛ قلاکتی شرافت، اصالت، هویت و ناموس منطقه است چیزی نیست که امروز شکل گرفته باشد. بنابراین آینده‌ای که برای اینجا انتظار می‌رود تبدیل شدن تپه به پارک موزه باستان شناسی است. البته این محوطه حدود چهار هکتار وسعت دارد که ما در حال حاضر قریب ۵۰ متر مربع را کاوش کردیم و برای تبدیل شدن آن به یک پارک موزه نیاز به کاوش‌های گسترده است تا صورت بگیرد و داده‌های بیشتری به دست بیاید. فلاح بیان کرد: تا قبل از کاوش سال ۹۸، بیش از ۷۰ مورد چاله حفاری غیرمجاز را ثبت کردیم اما خوشبختانه بعد از کاوش تا الان تنها دو حفاری غیرمجاز دیگر در این تپه ثبت شده است که نشان می‌دهد آگاهی مردم در این امر افزایش پیدا کرده است.
وی عنوان داشت: امسال برای مردم منطقه قلاکتی از اهمیت بیشتری برخوردار شده است چرا که پس از کاوش ۹۸ تا امسال برنامه‌ها و سخنرانی‌های متعددی برگزار کردیم و امسال خداراشکر مشکل حفاظتی و سرقت ادواتی مثل قبل نداشتیم. واقعاً مردمان منطقه سنگ تمام گذاشته و شعور بالای فرهنگی خویش را به منصه ظهور رساندند.
سرپرست کاوش قلاکتی اظهار کرد: این مکان قرار است که با همکاری فی مابین میراث فرهنگی شهرستان و اداره کل استان با شهرداری و شورای اسلامی شهر سرخ رود مسقف شود و در آینده نزدیک به پارک موزه باستان شناسی تبدیل شود که مقدمات این کار استارت خورده است و ما نیز دیوار خشی را با کاهگل مرمت کردیم.
فلاح افزود: نکته بسیار مهم پیرامون خروجی‌های علمی – فرهنگی – آموزشی کاوش‌های باستان شناسی در ایران و جهان از یکسو انتشار مقاله و کتاب‌های علمی مستند در این حوزه در مجامع علمی تخصصی، و دیگر سو که شاید به نظرم حائز اهمیت بیشتری است، جنبه عمومی و مردمی که همانا آشنایی مردمان با این مواریث فرهنگی و هویتی است.
وی گفت: از این‌رو در طی یک دهه فعالیت‌های باستان شناسی در منطقه، اقداماتی علاوه بر نشر مقالات و گزارشات علمی صورت گرفت که جنبه باستان شناسی عمومی با محوریت آموزشی و پاسداشت فرهنگی داشته و به نوبه خود بی نظیر و کم نظیر از جمله سخنرانی با محوریت باستان شناسی قلاکتی و حفظ و پاسداشت مواریث فرهنگی در فرمانداری شهرستان محمودآباد، نماز جمعه سرخ رود، شهرداری سرخ رود، شهرداری محمودآباد، مسجد گل محله، دانشگاه خزر محمودآباد و مجامع محلی و اداری سرخ رود و محمودآباد است.
جوامع محلی میراث بانان قلاکتی
سرپرست کاوش قلاکتی تصریح کرد: از مهمترین خروجی این فعالیت‌ها این بوده که جوامع محلی خود حافظان و میراث بانان قلاکتی شدند و حفاری‌های غیر مجاز به شدت کاهش یافته و به نوعی مردمان منطقه خود را وارثان و حافظان این اثر ارزشمند می‌دانند و دودیگر از مهمترین اتفاقات فرهنگی می‌توان به ایجاد اتاق باستان شناسی شهرداری سرخ رود نام برد که به نوبه خود بسیار منحصر به فرد در ایران است؛ به شخصه به شهردار و شورای شهر و تمامی پرسنل عزیز سرخ رود تبریک و دست مریزاد می گویم که اینچنین پای کار فرهنگ و هویت ایستاده‌اند.
فلاح در مورد احداث موزه باستان شناسی و مردم شناسی سرخ رود گفت: جلسه اولیه آن با حضور نمایندگان اداره کل میراث فرهنگی استان و شهرستان با شهردار و اعضای شورای اسلامی شهر سرخ رود برگزار و از این آثار رونمایی شده است.
وی در خصوص این مکان تاریخی پیشنهاداتی که باعث شناخت بیشتر قلاکتی به‌صورت ملی و فرا ملی می‌شود از جمله می‌توان از یافته‌ها تمبر یادبود چاپ کنیم، می‌توان در محمودآباد و سرخ رود و گل محله از یافته‌های کاوش، نماد و المان شهری بسازیم همانطور که در شهرهای تاریخی ایران از این طرح استقبال کردند را مطرح کرد.
سرپرست کاوش قلاکتی ادامه داد: میدان یا خیابان یا گذری با نام قلاکتی نام گذاری شود چرا که یک کار علمی زمانی خروجی دارد که شخصیت کاریش توسط دو بخش علمی پژوهشی و عملیاتی صورت بگیرد بخش عملیاتی نیز باید مسئولان پای کار بیایند و یافته‌ها را به مرحله ظهور برساند. فلاح افزود: به شخصه بسیار علاقه مندم که اسم “ماهانه سر” دوباره برگردد یعنی می‌توان حتی نام محمودآباد را قدمت تاریخی اسم آن از دوره قاجار است عوض کرده و ماهانه سر را که تاریخی عظیم دارد را جایگزین کرد چرا که این اسم هویت دارد و مستند است و یا حتی سرخ رود؛ بسیار خوب می‌شود اگر یک شورا یا هیئت امنا برای قلاکتی شکل بگیرد تا کاوش‌ها و فعالیت‌های باستان شناسی به خوبی ادامه پیدا کند.
وی تصریح کرد: مصوبه اگر باشد که ماهی یک بار مسئولین ادارات از این تپه بازدید کنند بسیار خوشایند است چرا که موجب شناساندن اهمیت تاریخی این منطقه است؛ برگزاری برنامه‌ها و مسابقات و جشنواره‌های مفرح و مسابقه‌ای مثل دوچرخه سواری، رزمی، گروهی و پیاده روی از ساحل تا قلاکتی می‌تواند اهمیت این منطقه تاریخی را به مردم نشان دهد و حتی جام قهرمانی منطقه‌ای یا ملی به نام قلاکتی برگزار شد و تندیس و جوایز آن با الهام از یافته‌های کاوش، مثل مهر و گل مهرها باشد.
سرپرست کاوش قلاکتی اظهار داشت: می‌توان لوگو و نماد برخی ادارات و نهادها را می‌توان از تصاویر مهرهای کشف شده استفاده شود؛ چاپ تیشرت و نمادهای فرهنگی و ساخت تندیس و مجسمه از یافته‌های کهن و ارزشمند قلاکتی، نظیر آنچه امروز در شیراز و اصفهان می‌بینیم.فلاح در پایان خاطرنشان کرد: از تمامی مسئولین استانی و شهرستانی تقاضامندم که به قلاکتی نگاه ویژه و ملی و حتی فرا ملی داشته باشند و بودجه و اعتبار بگذارند تا بتوانیم با یاری خدا و همراهی عزیزان ادامه کاوش‌ها را شاهد باشیم و مایه مباهات استان و اعتلای فرهنگ اصیل مازندران شود.هویت شهر با تاریخ آن ماندگار است.
ریشه شهر در حال کاوش است
روح‌الله علیزاده فرماندار محمودآباد در گفت‌وگو با خبرنگار ما در خصوص حفظ هویت این شهرستان اظهار داشت: ریشه شهر ما در حال کاوش است؛ در حوزه گردشگری باید شاهد اتفاقات خوب باشیم که بخشی از آن مربوط به باستان شناسی تپه قلاکتی بوده که در دو مرحله تاکنون کاوش شد.
وی با اشاره به اینکه تاریخ و باستان شناسی و کاوش هویت شهر را ماندگار خواهد کرد، افزود: تاکنون ۷۰ مجوز در محمودآباد به گردشگری و صنایع دستی اختصاص یافت که نتیجه آن افتتاح بازارچه صنایع دستی در این شهرستان می‌شود.فرماندار محمودآباد تصریح کرد: نتیجه اقتصادی کاوش‌ها و گردشگری قطعاً به منطقه بر خواهد گشت و این آن چیزی بوده که در برنامه بلند مدت گردشگری ما در شهرستان رقم خواهد خورد.
علیزاده در خصوص بومی سازی گردشگری در منطقه گفت: در صدد بومی سازی و فرهنگ سازی توسعه فرهنگی گردشگری در شهرستان هستیم و امیدواریم با پذیرش جوامع محلی باعث رونق اقتصادی شویم. گفتنی‌ست که همه جهان از گذشته تا به امروز به دنبال کشف هویت‌های تاریخی خود هستند و علاقه به دانستن آن در قلب‌ها زنده است طوری‌که با کوچک‌ترین نشانه تا انتها به دنبال کشف حقایق تاریخی خواهیم بود؛ باستان شناسی در منطقه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و کاوش به شهر هویت خواهد داد.
به گزارش “خط شمال” گفتنی‌ست که همه جهان از گذشته تا به امروز به دنبال کشف هویت‌های تاریخی خود هستند و علاقه به دانستن آن در قلب ها زنده است طوری‌که با کوچک‌ترین نشانه تا انتها به دنبال کشف حقایق تاریخی خواهیم بود؛ باستان شناسی در منطقه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و کاوش به شهر هویت خواهد داد.
