قطعی برق؛ بدون تاریخ، بدون امضاء

از اوایل خردادماه سال جاری که نوسانات و قطعی‌های برق آهسته حرکت سینوسی خود را آغاز کرد دلایل بسیاری در مورد آن از سوی متولیان صنعت برق و مسئولین مربوطه شنیده شد اما به نظر می رسد با توجه به تشدید قطعی برق در کشور دلایل نامبرده غیرقابل حل باشند؛ هرچند وزیر نیرو در ابتدای خردادماه از مردم عذرخواهی کرد و قول بهبودی اوضاع را داد اما گویا گوش برق بدهکار یک عذرخواهی نبود.

ظهر سه شنبه 15 تیرماه بود که رئیس جمهور در آیین افتتاح برخط طرح های ملی مناطق آزاد تجاری و اقتصادی گفت: در خاموشی‌ها، مهم این است که مردم از ساعات آن مطلع باشند تا بتوانند پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کنند؛ البته نسبت به مردم عزیزی که در این روزها دچار مشکل و رنج شدند، عذرخواهی کرده و خواهش می‌کنم مقداری در مصرف برق صرفه‌جویی کنند.

این در حالیست که تقریبا یکسال قبل و در 23 شهریورماه 99، حسن روحانی در سخنرانی مجازی به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید دانشگاه‌ ها در دانشگاه تهران گفته بود: علت اینکه مردم به ما اعتماد دارند این است که می‌ بینند در شرایط تحریم در تابستان برق‌شان قطع نمی‌شود، وزارت نیرویی دارند که در طول ۸ سال، ۲۰ هزار مگاوات برق جدیدی برای کشور تولید می کند.

تسلسل تناقضات فاحش و رویکردهای اینچنینی به اینجا ختم نمی شود، اردکانیان، وزیر نیروی دولت دوازدهم نیز که با آغاز پویشی به نام «هر هفته_ الف_ب_ ایران» در نخستین ماه سال 99 سودای توسعه صنعت آب و برق و آبادانی کشور را طی وزارت خود در سر می پروراند اکنون اقدامات خود را چون سرابی می بیند که پس از گذشت یکسال نه تنها نتایج مثبتی به ارمغان نیاورده است بلکه ایران را بیشتر از همیشه تشنه آب و محتاج برق کرده و ارمغانی به جز خشکسالی و خاموشی به یادگار نگذاشته است.

قطعی های مکرر برق و اعتراضات مردم چه به صورت میدانی و چه در فضای مجازی، سرانجام کار را به جایی رساند که جلسه دیروز چهارشنبه 16 تیر دولت، به طور کامل حول محور قطعی برق تشکیل شد و علاوه بر دستور رئیس جمهور و معاون اول او مبنی بر حل مشکلات، اردکانیان هم بار دیگر مجبور شد مقابل خبرنگاران و دوربین خبر شبکه سراسری عذرخواهی کند و قول داد: “همه تلاش ما این خواهد بود که با تاکید رئیس جمهور، خاموشی نباشد و اگر بود به صورت برنامه‌ریزی شده و با اعلام قبلی انجام شود.”

اما بنا بر نظر کارشناسان، زنجیره صنعت برق کشور شامل سه بخش تولید، انتقال و توزیع است که مشکل فعلی صنعت برق مربوط به بخش های تولید و توزیع یا مصرف آن می شود. دلایلی چون خشکسالی  و خارج شدن نیروگاه های برق آبی کشور از مدار، کهنگی تجهیزات و مشکلات سرویس و اورهال نیروگاه ها در بخش تولید، و فرسودگی شبکه ها و نیز عدم مدیریت مصرف درست در بخش توزیع از علل و عواملی است که در بیان مشکلات قطعی مکرر برق مطرح می شود.

اما موضوع بحث برانگیزی که نقل محافل کارشناسی و غیرکارشناسی شده و رسانه ها بسیار به آن دامن زده اند، تولید رمز ارز به وسیله ماینرهاست که چه به صورت قانونی و غیرقانونی در منازل و خانه ها و کارگاه ها استخراج می شود.

یک عضو هیئت علمی گروه برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری، موضوع تاثیر استخراج رمز ارزها در خاموشی های اخیر را بهانه دانست و با بیان مستنداتی در صحت ادعای خویش تصریح کرد: اوایل تیرماه خبری مبنی بر کشف یک مزرعه تولید رمز ارز در تهران منتشر شد که گفته شد 4 درصد برق کشور را مصرف می کرد؛ این مسئله غیر ممکن است، زیرا حتی اگر چنین اتفاقی در این سطح رخ دهد اولین کسی که باید پاسخگو باشد، خود اداره برق و شرکت توزیع است چراکه آنان همواره در حال رصد و پایش مصرف برق هستند، حتی اگر این مصرف در یک نقطه دور افتاده و یا کارخانه متروکه انجام گرفته است باید به موقع ردیابی و مشخص می شد.

ایمان خنکدار طارسی دلیل دیگر در رد اخبار مذکور را اینگونه توضیح داد: 4 درصد برق کشور عدد بسیار بزرگی از کل مصرف برق یعنی حدود ۲۵۰۰ مگاوات است؛ در مقام مقایسه، اگر کل ظرفیت نیروگاه شهید سلیمی نکا مازندران با تمام توان و ظرفیتِ بخار، گاز و سیکل ترکیبی در مدار باشد، حدود 2000 مگاوات برق تولید می کند. بنابراین آن مزرعه تولید رمز ارز رقمی بیشتر از کل برق تولیدی نیروگاه نکا را مصرف کرده است.

خنکدار افزود: اگر نیروگاه نکا را از نزدیک دیده باشید متوجه خواهید شد که توان تولیدی آن به وسیله چندین خط 230 و 400 کیلو ولت، منتقل می شود بنابراین مزرعه تولید رمزارزی که 4 درصد برق کشور را مصرف می کند باید معادل همین تعداد خطوط 230 و 400 کیلو ولت به آن وارد شوند که اصلا چنین چیزی ممکن نیست و عدد اعلام شده بسیار دور از واقعیت است که متاسفانه در برخی از خبرگزاری ها نیز بازنشر وسیعی داشت.

مدیر کل حوزه ریاست و روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی استان مازندران برخی اعداد و ارقام اعلام شده برای برق مصرفی در تولید رمز ارز با استفاده از ماینرها و ضریب تاثیر آن در خاموشی های اخیر کشور را بیشتر یک بازی ژورنالیستی دانست و تاکید کرد: برخی این اخبار نادرست را آگاهانه و با هدف انحراف افکار عمومی از عملکرد ضعیف تصمیم سازان صنعت برق منتشر می کنند، اما جای تاسف آنجاست که برخی دیگر از روی ناآگاهی چنین اعداد و ارقامی را بازتکرار می کنند.

وی با احتساب تمامی موارد، مصرف برق برای تولید بیت کوین و سایر رمزارزها چه به صورت مجاز و غیرمجاز را علت خاموشی های اخیر ندانست و تصریح کرد: اینکه بگوییم مزارع تولید رمز ارز علل خاموشی های اخیر است بهانه ای بیش نیست. اما سوال اصلی اینجاست که اگر مسئولین تازه متوجه مصرف برق برای تولید رمز ارزها شده اند، پس نظارت و کنترل و پایش خطوط توزیع چه جایگاهی دارد؟! مگر نه اینست که همه مصرف کنندگان به لحاظ الگوی مصرف، به صورت مداوم پایش شده و هیچ مصرف خارج از قاعده ای نمی تواند از چشم مسئولین به دور بماند؟!

عوامل افزایش مصرف برق کشور

عضو هیئت علمی گروه برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری از افزایش مصرف برق بصورت سالانه سخن گفت و علت آن را ناشی از 2 پارامتر دانست و افزود: نخستین عامل افزایش روزانه تعداد مشترکین شبکه برق و دیگری افزایش سطح رفاه مردم با استفاده از تکنولوژی های وسایل سرمایشی است، بنابراین مطابق با افزایش سالانه مصرف برق لازم است وزارت نیرو و شرکت توانیر این موضوع را مدیریت کنند، در واقع باید ظرفیت شبکه را در سه بخش تولید، انتقال و توزیع ارتقا دهند.

مشکلات در بخش تولید اولین عامل قطعی برق

خنکدار ضمن اشاره به اینکه هزینه ارتقای ظرفیت تولید بیشتر از بخش های انتقال و توزیع است، مشکل اصلی و فعلی شبکه برق را کمبود تولید عنوان و تاکید کرد: بر مبنای اظهارات سخنگوی صنعت برق حدود 11 هزار مگاوات کمبود تولید نسبت به پیک مصرف در کشور وجود دارد، علت کمبود این است که طی سال های اخیر توسعه بخش تولید در صنعت برق متوازن با افزایش میزان مصرف نبوده و گسترش نیافته است.

وی با بعید خواندن ایراد قابل ملاحظه ای در شبکه انتقال و توزیع، مشکل اصلی کنونی صنعت برق را در بخش تولید دانست و خاطرنشان کرد: هم اکنون اختلاف تولید با پیک مصرف حدود 1۷ درصد است، یعنی هفده درصد کمبود توان برای شبکه وجود دارد که این عدد رقم بسیار بالایی است. از آنجا که مجموع تولید ما عدد مشخصی بوده و مجموع مصرف ما در پیک نیز مقدار معینی است، بنابراین وقتی این دو بخش با هم 11 هزار مگاوات تفاوت و اختلاف دارند یعنی مشکل واقعی در تولید و ظرفیت نیروگاه های کشور است.

مدیر کل حوزه ریاست و روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی استان مازندران بروز چنین اختلاف فاحشی میان بخش تولید و مصرف در صنعت برق را فاقد توجیه اعلام کرد و با انتقاد از رویکرد مدیریت کلان وزارت نیرو در پیش بینی میزان مصرف سال آتی گفت: اصلا کمبود ظرفیت نباید وجود داشته باشد و شبکه باید به گونه ای مدیریت شود که همه توان مورد نیاز در زمان پیک مصرف تولید و تامین شود.

خنکدار یکی از مشکلات در بخش تولید را عدم مدیریت درست در به مدار آوردن نیروگاه های کشور به ویژه در بخش خصوصی دانست و تصریح کرد: هم اکنون بخشی از ظرفیت نیروگاه های کوچک خاموش هستند، دلیل آن را باید از مسئولین توانیر پرسید که چرا در چنین شرایطی، تعدادی از نیروگاه های تولیدِ پراکنده در مدار قرار نگرفته اند! اما اینکه علت، مشکل مالی است یا مسائل دیگر، واضح نیست، آنچه مشخص است، بخشی از ظرفیت های تولیدی کشور هستند که خاموشند و می توانند در مدار قرار گیرند و سبب کاهش خاموشی ها گردند.

وی در تشریح نحوه عملکرد این نیروگاه ها اظهار کرد: بخش خصوصی در نقاط مختلف کشور نیروگاه های مقیاس کوچک ۲۵ مگاواتی احداث کرده که به نام تولید پراکنده از آن ها یاد می شود که تعدادی از آن ها اکنون در مدار نیستند، دلیل آن هم مشکلاتی در انعقاد قرارداد است. در واقع، وزارت نیرو در بدو ساخت، برای تضمین سود سرمایه گذار جهت سرمایه گذاری در ساخت نیروگاه، قرارداد خرید تضمینی 5 ساله با سرمایه گذار منعقد می کند اما پس از اتمام این دوره، با توجه به افزایش هزینه های بهره برداری راه کار مناسبی برای ادامه کار و تمدید قرارداد این نوع نیروگاه ها در نظر گرفته نشده و به این ترتیب نیروگاه های کوچک از مدار خارج می شوند.

دیگر عوامل بروز قطعی برق

عضو هیئت علمی گروه برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بخش دیگری از مشکلات کنونی را مرتبط با نبود فرهنگ مناسب در مدیریت مصرف توسط مشترکین معرفی کرد و افزود: همین مسئله ساده که اگر دمای کولرها روی ۲۵ یا 26 درجه تنظیم شود بخش زیادی از مصرف برق کشور و به تبع آن خاموشی ها کاهش می یابد هنوز متاسفانه فرهنگ آن جا نیفتاده و مقصر اصلی وزارت نیرو است که در این زمینه سرمایه گذاری لازم را انجام نداده است؛ هرچند هزینه فرهنگ سازی به ظاهر بالا است اما بدون شک بسیار کمتر از هزینه تولید ظرفیت اضافی برای تامین برق در دوران پیک مصرف است.

خنکدار در پاسخ به این پرسش که عدم تعمیرات دوره ای و اورهال کردن نیروگاه ها چقدر در خاموشی های اخیر تاثیرگذار است گفت: اگرچه اورهال و سرویس نیروگاه ها و دستگاه ها نیاز به تامین مالی دارد اما کم و بیش این اقدامات به صورت دوره ای انجام می شود، لذا در شرایطی که با محدودیت منابع مالی روبرو هستیم احتمالا محدودیت هایی در اجرای دقیق طرح های تعمیر دوره ای وجود دارد که می تواند در خاموشی ها موثر باشد.

وی موانع ایجاد شده برای اصلاح و تعمیر تجهیزات را اینگونه تشریح کرد: اختصاص درآمدهای صنعت برق به سایر بخشهای دولتی و در نتیجه عدم تامین بودجه لازم برای تامین قطعات آسیب دیده نیروگاهی از یک سو و تحریم های ظالمانه علیه کشور ما از سوی دیگر، 2 مانع اصلی در اجرای تعمیرات اصلاحی به ویژه در بخش حساس تولید برق است که در خاموشی های اخیر تاثیر قابل توجه داشته اند.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه در رابطه با تاثیرات خشکسالی گسترده کشور در تولید برق تاکید کرد: با توجه به کل ظرفیت ۱۲ هزار مگاواتی برق آبی کشور که در سدها تولید می شود قطعا کم آبی ‏تاثیرگذار است و باعث می شود تا ظرفیت تامین برق کشور کاهش پیدا کند؛ مطابق اظهارات ‏سخنگوی صنعت برق مبنی بر کاهش ۵۰ درصدی بارش باران و در نتیجه کاهش ظرفیت ذخیره آب ‏سدها، اگر همین نسبت را برای کاهش تولید برق آبی در نظر بگیریم می توان گفت نسبت تاثیر کاهش ‏بارندگی در خاموشی ها معادل ۵۵ ‏درصد یعنی ۶۰۰۰ مگاوات از مجموع ۱۱ هزار مگاوات کمبود توان تولید است.‏

خنکدار در پاسخ به پرسشی مبنی بر فرسودگی شبکه های توزیع به عنوان علل خاموشی ها اظهار کرد: شبکه توزیع در همه دنیا بیشترین سهم از تلفات کل شبکه برق را داراست اما شبکه توزیع ما در مقایسه با سایر کشورها آنچنان هم فرسوده نیست که این فرسودگی عامل خاموشی ها باشد. به علاوه ذکر این نکته ضروری است که برخی اتفاقات نظیر آتش گرفتن ترانس یا قطعی ناگهانی خطوط در ساعات پیک بار، ناشی از پرباری خطوط توزیع است که همه ساله در تابستان وجود دارد.

وی با تاکید بر وجود توانمندی تخصصی کشور در پبش بینی و پیش گیری از موارد مطرح شده، گفت: دلیل قانع کننده ای برای وضعیت کنونی خاموشی ها وجود ندارد چراکه عدم توسعه و رشد نامتوازن بخش تولید نسبت به مصرف در کشوری که سطح علمی و فنی متخصصین و دانشگاهیان صنعت برق آن در دنیا شناخته شده است به هیچ وجه قابل توجیه نیست.

خاموشی‌ها تا ماه آتی ادامه دارد

عضو هیئت علمی گروه برق دانشگاه آزاد ساری از احتمال قطعی های بیشتر در روزها و ماه پیش رو خبر داد و با هشدار نسبت به فشاری که به شبکه برق در این شرایط خاص آمده تصریح کرد:با تداوم گرمای هوا احتمالا خاموشی ها توسعه خواهند یافت، تا جایی که در شرایط اضطراری ممکن است به دلیل افت شدید فرکانس با خطر فروپاشی و قطعی سراسری در شبکه برق روبرو باشیم.

خنکدار راهکارهای پیش گیری از قطعی های برق در آینده را اینگونه عنوان کرد: برای این منظور هشیاری بدون وقفه مهندسین و مدیران فنی شبکه برق در دیسپاچینگ های ملی و منطقه ای به منظور کنترل شبکه و حفظ پایداری آن ضروریست. از سوی دیگر ضرورت همراهی مردم در مدیریت مصرف دو چندان است چرا که وقوع قطعی سراسری، با خسارات سنگین برای کشور و نیز گرفتاری های متعدد برای مردم همراه خواهد بود.

وی در پایان ضمن قدردانی از زحمات بی شائبه پرسنل صنعت برق در بخش های تولید، انتقال و توزیع خاطرنشان کرد: کارکنان خدوم صنعت برق بابت پاسخگویی به مردم بسیار تحت فشار هستند. حقیقت اینجاست که قصوری از جانب آن ها در شرایط فعلی وجود ندارد چراکه اگر ما در منازل ۲ تا چهار ساعت بی برقی را تحمل می کنیم این افراد بیش از 12 ساعت فشار کاری در روز را تحمل می کنند و این به دور از انصاف است که پرسنل صنعت برق مخصوصا در سطح شبکه توزیع، علاوه بر تلاش و زحمت طاقت فرسا متاسفانه ناسزا هم بشوند.