مراکز روستایی ایران شامل 62 هزار روستا با 6 میلیون جمعیت خانوار است و با توجه به اینکه بخش مهمی از مسئله اصلی تامین مواد غذایی را بر عهده دارند؛ از اهمیت بالایی برخوردار هستند اما بعد خانوار روستایی ایران در چند دهه اخیر کاهش شدیدی داشت یعنی ما در گذشته خانواده‌های گسترده داشتیم و متاسفانه امروز حتی در مناطق روستایی ایران تعداد جمعیت خانوارهای ما کاهش پیدا کرد البته این موارد به فاکتورهای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و سلامت برمی‌گردد و پیش‌بینی‌هایی که روستاییان دارند.
در این بین توسعه پایدار روستایی مطرح شد و این طرح زمانی محقق می‌شود که طرح‌های روستایی ما مردم محور باشد و مردم در تمامی مراحل دیده شوند و دستگاه‌های دولتی نگاه بالا به پایین نداشته باشند.
برخی روستاها در بحث تامین امنیت غذایی رنج می‌برند
محمدرضا اورمزدی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با قلم شمال از برخی گزارشات تحقیقاتی که در آن نشان می‌دهد برخی روستاها در بحث امنیت غذایی رنج می‌بردند، می‌گوید: با توجه به تحقیقات انجام شده ریشه وضعیت خیلی از نابسامانی‌های اقتصادی و اجتماعی روستاها به مشکلات اجتماعی فرهنگی که بخشی از این بحث شامل اقتصاد روستایی، فعالیت کشاورزی، معیشتی و دامپروری که در آن اتفاق می‌افتد و تحت تاثیر سیاست‌های کلان و ملی هستند؛ برمی‌گردد.
وی افزود: بعضا این سیاست‌ها ناکارآمد بوده و از طرفی دیگر وضعیت مناطق روستایی ایران آن‌طوری‌که مراکز تحقیقاتی و آمار ایران مطالعاتی را انجام دادند؛ متوسط فاصله درآمدی خصوصا بین شهرها و روستاها طی 15 سال اخیر بیش از90 درصد شده و 9 دهک اول هزینه روستایی تقریبا می‌توان گفت وضعیت مطلوبی ندارند.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی ادامه داد: از سوی دیگر با مشاهده مطالعات، دیده می‌شود با توجه به مرکز تحقیقات و آمار ایران جمعیت روستایی ایران 21 میلیون نفر است؛ این جمعیت در 62 هزار روستای کشور سکونت دارند و دارای پراکنش جغرافیایی هستند یعنی 6 میلیون خانوار روستایی از 24 میلیون خانوار کشور در روستاها هستند.
این مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن تصریح کرد: 25 درصد جامعه ایران در روستاها سکونت دارند و ما از نظر سطح جامعه روستایی نسبت به برخی مناطق منطقه که خاورمیانه قسمتی از آن است؛ تقریبا جزو 10 کشور هستیم.
اورمزدی خاطرنشان کرد: بعد خانوار روستایی ایران در چند دهه اخیر کاهش شدیدی داشت یعنی ما در گذشته خانواده‌های گسترده داشتیم و متاسفانه امروز حتی در مناطق روستایی ایران این تعداد جمعیت خانوارهای ما کاهش پیدا کرد البته این موارد به فاکتورهای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و سلامت برمی‌گردد و پیش‌بینی‌هایی که روستاییان دارند و این کاهش جمعیت در جامعه شهری نیز به‌شدت دیده می‌شود.
وی یادآور شد: پیام سیگنالی مهم این کاهش بعد جمعیت به‌مخاطره افتادن دگرگونی در تولید یا همان هویت روستایی کشور است.
هویت روستاها به تولید است
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی با بیان اینکه روستا به‌عنوان مهمترین منبع تولید مواد غذایی هر کشور است، گفت: این منبع تولیدات شامل ابعاد مختلفی از جمله کشاورزی، فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی، دامپروری، باغداری، زراعی و دیگر بخش‌ها که امروزه شاهد آن هستیم.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن اظهار داشت: 62 هزار روستایی که امروز در ایران از آن نام می‌بریم 46 درصد آن در شمال طرح‌های عمرانی و طرح هادی روستایی قرار گرفته‌اند.
اورمزدی با اشاره به اینکه طرح هادی روستایی یک طرح راهنمایی روستا است که برای 10 سال آینده روستا پیش‌بینی و طراحی می‌شود، افزود: طراحی اجرا در بحث سطوح کاربری، فضای روستایی، افزایش جمعیت روستا، تغییر کاربری مناسب با افزایش جمعیت و بحث ساخت خانه‌های دوم که امروزه در منطق ییلاقی روستایی ما به‌شدت افزایش تقاضا دارد.
وی گفت: در 10 ساله دوم بحث بازنگری طرح هادی بیشتر روستاهایی مد نظر بوده که بالای 20 خانوار جمعیت داشته یعنی بیش از 25 هزار سند مطالعه طرح روستایی وجود دارد که 15 هزار طرح از طرح هادی بهره‌مند شدند.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی تصریح کرد: ما امروز مدعی آن هستیم که بحث توسعه پایدار را در راستای اسناد توسعه بالادستی می‌خواهیم محقق کنیم؛ بزرگترین این سند؛ سند چشم انداز 1404 است که آیا توسعه پایدار یعنی رفع فقر و محرومیت روستاها و اینکه تولیدات و کاهش نرخ بیکاری رفع شد؟
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن خاطرنشان کرد: با توجه به طرح‌های مختلفی که در روستاها در حال اجرا هستیم؛ پرسش اساسی این است که چرا تاکنون روستاهای ما توسعه یافته به معنای واقعی همان توسعه پایدار نیستند.
اورمزدی در ادامه بیان کرد: چه‌قدر ملاحضلات زیست محیطی را در طرح‌ها رعایت می‌کنیم؟ چقدر به اقتصاد پایدار مناطق روستایی توجه می‌شود و چقدر برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها فکری اندیشیده شده است؟
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر که در سال 1400 هستیم روستاهای ما در سطح خرد و کلان دچار مشکلات زیادی هستند، گفت: البته در اصل می‌توان گفت سیاست‌گذاری کلان در سطوح ملی صورت می‌گیرد که بخشی مربوط به دستگاه‌ها، سیستم شورایی روستاها، توانمندی اجرایی مدیریتی در روستا و ما با این موارد یک زنجیره کامل از وزارت کشور، بنیاد مسکن، شورای اسلامی و دهیاری که باید به‌صورت سیستم واحد عمل کنند که متاسفانه این اتفاق دیده نشد.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی افزود: بررسی چالش‌ها باید منوط به قبل انقلاب اسلامی و بعد از آن باشد؛ انقلاب ما در سال 57 در ایران تغییرات گسترده‌ای ایجاد کرد اما به واقع نتوانست آن پایداری را هنوز در روستاها فراهم کند و از طرف دیگر نظام کشت و زر روستایی در قبل از انقلاب چیزی دیگری بود و بعد از آن اتفاق دیگری افتاد.
مدرس دانشگاه آزاد تنکابن تاکید کرد: ساختار شکنی که در ساختار ارباب رعیتی در روستاها قبل از انقلاب بوده و نظام اصلاحات ارضی که در دوره‌های مختلفی اتفاق افتاد؛ تغییرات گسترده‌ای را در نظام روستایی ایران ایجاد کردند.
وی خاطرنشان کرد: از طرفی دیگر باید بررسی شود جایگاه روستا در فرآیند توسعه ملی کشور چگونه است؟ آيا هنوز جایگاهی دارد؟ آيا رسالت و نقش روستاها در نظام سکونت‌گاهی کشور توازن بخشی خود را حفظ کرده یا از دست داد؟ آیا آمایش سرزمینی در فضای روستایی کشور محقق شده یا خیر؟ این‌‌ها سوالات اساسی است که مشاورین و طراحان روستایی کشور به آن باید دقت نظر داشته باشند.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی با بیان اینکه طرح هادی روستایی نتوانست پوششی بر نقاط ضعف باشد، اظهار کرد: این طرح‌ها گونه‌ای از پیش‌یابی است که صرفا براساس یکسری محاسبات خاص تعریف شده که متاسفانه بیشتر کارشناسان و مشاورین ما مسائل جزئی را مدنظر قرار نمی‌دهند یعنی مطالعات تفضیلی ریز کمتر اتفاق می‌افتد و به‌صورت ماهیتی انجام خواهد شد چراکه شاید به‌صورت شکلی قضیه این اتفاقات افتاده باشد.
مدرس دانشگاه آزاد تنکابن تصریح کرد: بحث خانه‌های دوم در طبیعت روستایی و ییلاقی ما متقاضی زیادی دارد که مسبب مهاجرت معکوس مناطق شهری به روستایی شده است.
اورمزدی گفت: عدم توجه به توسعه صنایع دستی، فضاهای گردشگری و بوم‌گری، عدم توازن اقتصاد روستا و شهر که باعث دگردیسی در این مناطق شده است حتی ماهیت تولیدات روستا را زیر سوال برد و افزایش نرخ بیکاری؛ از عوامل مهم عدم تحقق توسعه روستایی ایران به‌شمار می‌آید.
وی یادآور شد: اگر بخواهیم بحث توسعه پایدار در روستاها اتفاق بیوفتد باید طرح‌های روستایی ما مردم محور باشد و مردم در تمامی مراحل دیده شوند و دستگاه‌های دولتی نگاه بالا به پایین نداشته باشند.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی ادامه داد: زمانی توسعه پایدار محقق خواهد شد که نگاه‌ها پایین به بالا بوده و نظام مشارکتی صورت گیرد این چیزی است که باید اتاق فکر روستایی با محوریت مردم و نظام روستایی تشکیل و با در کنار هم نشستن برای آینده روستا و نظام روستایی در هر نقطه‌ای از ایران طرحی اندیشیده شود.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن در پایان گفت: عدم توجه به محیط زیست یکی از علل عدم اجرای موفق توسعه پایدار در روستاها است از جمله کم‌آبی در اکثر مناطق روستایی و اجرای طرحی خوب از آسیب‌ها به بخش خصوصا کشاورزی و محیط زیست جلوگیری خواهد کرد.
به گزارش قلم شمال؛ امروزه روستاها را نباید فراموش کنیم چراکه همین نظام روستایی اگر از کشوری رخت ببندد نه تنها هویت تولید روستاها بلکه هویت تولید کشور زیر سوال می‌رود؛ به این منظور که مواد اولیه در روستاها هنوز تولید و به کارخانه‌ها و شهرها انتقال داده می‌شود؛ اگر اینگونه نباشد زنجیره تولید زیر سوال خواهد رفت و در نهایت عدم توجه به مناطق روستایی عدم استقلال کشور را تحت تاثیر خود قرار می‌هد.
